ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ
Ο Γιώργος Σαραντάρης (1908-1941), ποιητής, φιλόσοφος και μεταφραστής, μεγαλωμένος στην Ιταλία αλλά σημαίνουσα μορφή στην ελληνική ποιητική ζωή, παρότι μάλλον άγνωστος έως πρόσφατα στο ευρύ κοινό, καταλαμβάνει εντούτοις μια περίοπτη θέση στο πλαίσιο της γενιάς του ’30 και είναι από τους πρωτεργάτες της εισαγωγής του μοντερνισμού στην Ελλάδα. Εμβληματική προσωπικότητα, σφράγισε με την επιρροή του εξέχουσες φυσιογνωμίες των γραμμάτων της εποχής του, που διαδραμάτισαν σημαντικό ρόλο στη σύγχρονη ποιητική πραγματικότητα.
Έτσι, πέρα από τη σημασία που έχει η επαφή καθαυτή με το έργο ενός τόσο σημαντικού δημιουργού, ο οποίος ελάχιστη θέση καταλαμβάνει έως τώρα στα αναλυτικά προγράμματα της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, πιστεύουμε ότι αυτή μπορεί να αποβεί γενικότερα σημαντική για τη μελέτη και την ερμηνεία της σύγχρονης νεοελληνικής ποίησης, αλλά και προσφέρεται ιδιαίτερα για διδακτική αξιοποίηση, αποτελώντας πεδίο για την επίτευξη ποικίλων διδακτικών στόχων και διαθεματικής προσέγγισης.
Στο πλαίσιο αυτής της προσπάθειας, τρία πρότυπα πειραματικά γυμνάσια, το 2ο Πρότυπο Πειραματικό Γυμνάσιο Αθηνών, το Πρότυπο Πειραματικό Γυμνάσιο της Ευαγγελικής Σχολής Σμύρνης και το Πρότυπο Πειραματικό Γυμνάσιο της Ιωνιδείου Σχολής Πειραιά, σε συνεργασία με το Πολιτιστικό Σωματείο «Γ. Σαραντάρης», αποφασίσαμε, με πεποίθηση στην αξία του εγχειρήματος, να συνεργαστούμε για τη δημιουργία εκπαιδευτικού υλικού και ενός προτεινόμενου εκπαιδευτικού προγράμματος αλλά και για
την πρώτη του εφαρμογή σε μια διασχολική δράση με μαθητές και των τριών σχολείων, υπό τον τίτλο «Γιώργος Σαραντάρης. Ο ποιητής και η εποχή του».
Κίνητρο για την ανάληψη μιας τέτοιας δράσης υπήρξε η πεποίθησή μας πως η συνένωση των δυνάμεων, η συνεργασία και η ανταλλαγή εκπαιδευτικού υλικού και διδακτικής εμπειρίας πρέπει να αποτελούν βασικά χαρακτηριστικά της λειτουργίας των πρότυπων πειραματικών σχολείων αλλά και της εκπαιδευτικής κοινότητας στο σύνολό της. Επίσης πως η συμβολή στη φιλολογική έρευνα και η παραγωγή επιστημονικού αλλά και διδακτικού υλικού είναι μέρος του έργου του εκπαιδευτικού, παράλληλο και σύμφυτο με την παιδαγωγική του ενασχόληση. Η λογική άλλωστε που διέπει το νέο πρόγραμμα σπουδών καθιστά αναγκαία προϋπόθεση την παραγωγή πρωτότυπου και προσαρ-μοσμένου σε ιδιαίτερες κάθε φορά ανάγκες και διδακτικούς στόχους εκπαιδευτικού υλικού από τους διδάσκοντες.
Τέλος, πιστεύουμε –και το αποδεικνύει η εμπειρία μας στη σχολική πράξη– ότι η ενασχόληση των παιδιών με τη λογοτεχνία, αλλά και όλες τις τέχνες, όπως και η δραστηριοποίησή τους σε δημιουργικές πρακτικές που απορρέουν απ’ αυτήν, είναι ιδιαίτερα χρήσιμες για την ηλικία και τη διαμόρφωση της προσωπικότητάς τους. Επομένως, όλες οι προσπάθειες που αποσκοπούν σ’ αυτήν μπορούν να αποβούν ιδιαίτερα καρποφόρες, όπως νομίζουμε ότι απέδειξε και η πρώτη εφαρμογή αυτής της δράσης.
Όπως ήδη αναφέρθηκε, η περίπτωση του Γιώργου Σαραντάρη θεωρούμε πως είναι πρόσφορη για τη διδασκαλία στη β/θμια εκπαίδευση, όχι μόνο για τη σημασία του ποιητικού του έργου, αλλά και γιατί προσφέρεται κατεξοχήν να υπηρετήσει ποικίλους διδακτικούς στόχους και να συνομιλήσει με πολλά γνωστικά αντικείμενα:
Πρώτο στοιχείο που συνηγορεί σ’ αυτό είναι η ζωή και η δραστηριοποίησή του σε μία κομβική στιγμή για τα ελληνικά γράμματα και η σχέση του με πολλά μεγάλα ονόματα της ελληνικής πνευματικής ζωής στην περίοδο της διαμόρφωσής τους. Πολύ βοηθητικό γι’ αυτή την πτυχή είναι το πλήθος των μαρτυριών πολλών συγχρόνων και ομοτέχνων του που συγκέντρωσε επί χρόνια και με μεγάλη αγάπη η φιλόλογος Ολυμπία Καράγιωργα, και τα ντοκουμέντα που μας έδωσε πρόσφατα ο δημοσιογράφος Γιώργος Παπαθανασόπουλος και μπορούν να αξιοποιηθούν πολύ δημιουργικά στη διδασκαλία, όπως απέδειξε και η πρώτη εφαρμογή αυτής της δράσης. Τα ντοκουμέντα αυτά δεν φωτίζουν μόνο τη ζωή και τη φυσιογνωμία του Γ.Σ., αλλά ζωντανεύουν και την τόσο ενδιαφέρουσα εκείνη εποχή και την πνευματική ζωή της.
Έπειτα το ίδιο το έργο του που μπορεί να αποτελέσει μια πολύ καλή εισαγωγή/ παράδειγμα για τη διδασκαλία του μοντερνισμού. Ακόμα τα βασικά χαρακτηριστικά του που το κάνουν πρόσφορο για τη διδασκαλία σε νεαρές ηλικίες, παρόλη τη φαινομενική αρχικά δυσκολία του: ο εικονιστικός του χαρακτήρας αλλά και η αισιόδοξη προοπτική του που αναδεικνύουν την ποίηση σαν μια μύηση στη χαρά και στη θετική αντιμετώπιση του κόσμου. Οι διεισδυτικές αναλύσεις και παρατηρήσεις των παιδιών και η δημιουργική του σύνδεση με την εικόνα αλλά και η δημιουργική αναπαραγωγή του στις εργασίες τους πείθουν για τη δυνατότητα αξιοποίησης του άξονα αυτού.
Επίσης, το έργο του προσφέρεται για τη διερεύνηση εικόνων για την Ελλάδα και τους Έλληνες, την απόδοση του ελληνικού τοπίου, της φυσιογνωμίας των Ελλήνων, το ρόλο της ποίησης και των νέων ποιητών της εποχής στην αναγέννηση της ελληνικής πνευματικότητας και μίας νέας ελληνικής πολιτισμικής πρότασης. Με άλλα λόγια προσφέρεται για διερεύνηση όρων της «ελληνικότητας», κεντρικού στοιχείου της ιδεολογίας και των αναζητήσεων της γενιάς του ’30 σε όλες τις τέχνες. Έτσι το έργο του αποκτά μία επιπλέον ιστορική διάσταση, εντασσόμενο στην εποχή και προσφερόμενο να συγκριθεί με άλλες προτάσεις τόσο στο λογοτεχνικό όσο και στον εικαστικό χώρο.
Η μεταφυσική του διάσταση, στην οποία εισάγεται ο αναγνώστης με τη συμβολιστική των εικόνων, μπορεί να αποτελέσει και μια καινοτόμα πρόταση για διαθεματική διδασκαλία με το μάθημα των Θρησκευτικών.
Ακόμα η επέκτασή του σε τρεις γλώσσες, στα ελληνικά, στα γαλλικά και στα ιταλικά, που ο Γ. Σ. χρησιμοποιούσε εξίσου ως φυσικός ομιλητής, και η βασική του δόμηση με ουσιαστικά και ρήματα που κάνουν εύκολη τη μετάφρασή του από αυτές αλλά και σε οποιαδήποτε ξένη γλώσσα, καθιστούν δυνατή την ένταξή του και στα ξενόγλωσσα αντικείμενα και στη διαθεματική διδασκαλία της νεοελληνικής με τις ξένες λογοτεχνίες.
Τέλος, η έντονη μουσικότητά του και το πλήθος των μελοποιημένων ποιημάτων του (ο Γ.Σ. άρχισε να γίνεται ευρύτερα γνωστός με τη μελοποίησή του από το Μάνο Χατζιδάκι στο «Μεγάλο Ερωτικό» και ακολούθησαν μελοποιήσεις του και από άλλους σημαντικούς έλληνες συνθέτες) καθιστούν δυνατή την αξιοποίησή του και στο μάθημα της Μουσικής.
Όλες αυτές οι ιδέες δεν έγινε εφικτό να εφαρμοστούν σε αυτή τη πρώτη πιλοτική εφαρμογή. Παραμένουν ως σκέψεις και δυνατότητες και για μας και για όποιον άλλον ασχοληθεί με το έργο του στο μέλλον.
Τελικό συμπέρασμα από την εφαρμογή της δράσης και στα τρία σχολεία είναι ο ενθουσιασμός και η ανταπόκριση των μαθητών που όχι μόνο επιβεβαίωσε τις αρχικές μας προβλέψεις, αλλά ξεπέρασε και τις προσδοκίες μας. Δείχνει τις δυνατότητες που ανοίγει η αξιοποίηση του έργου του Γ. Σαραντάρη στην εκπαίδευση αλλά και τις δυνατότητες των παιδιών στην ερμηνευτική και δημιουργική ενασχόληση με τη λογοτεχνία, η οποία ήταν πολύ διδακτική και για εμάς.
Το υλικό μας
Το πρώτο μέρος του υλικού που περιλαμβάνεται σ’ αυτή την ιστοσελίδα ξεκινάει με μια παρουσίαση της εποχής του Γιώργου Σαραντάρη (του Μεσοπολέμου), καθώς πιστεύουμε πως αυτή είναι αναγκαία για την ερμηνεία και την κατανόηση ενός καλλιτεχνικού έργου γενικά, ιδιαίτερα όταν αυτή εντάσσεται σε εκπαιδευτικό πλαίσιο. Περιλαμβάνεται επίσης εκτενές βιογραφικό του ποιητή με ενσωματωμένες πολλές μαρτυρίες συγχρόνων και ομοτέχνων του, που φωτίζουν την προσωπικότητα και τις απόψεις του για την ποίηση και τη ζωή. Παρατίθεται επίσης και ένα συνοπτικό χρονολόγιο που επιχειρεί να εντάξει τις φάσεις της ζωής του ποιητή στα σημαντικά γεγονότα της εποχής. Ακόμα περιλαμβάνεται εκτενής ανθολόγηση από το ελληνόγλωσσο ποιητικό του έργο, τα βασικά χαρακτηριστικά της ποίησής του, εργογραφία και βιβλιογραφία του, μια ανθολόγηση από κριτικές για το έργο του που φωτίζουν τα βασικά χαρακτηριστικά του, και ένα απάνθισμα από τις πολλές και ενδιαφέρουσες απόψεις του ίδιου για την ποίηση. Το υλικό αυτό, που θεωρήθηκε απαραίτητο με δεδομένη και την παντελή σχεδόν έλλειψη σχετικού εκπαιδευτικού υλικού αλλά και συγκροτημένης παρουσίασης του ποιητή και του έργου του, είναι εκτενές και αποτέλεσμα συστηματικής ερευνητικής δουλειάς, καθώς έχουμε τη γνώμη πως οποιαδήποτε προσπάθεια αποσκοπεί στους μαθητές πρέπει να είναι εξαντλητική πρώτα σε επιστημονικό επίπεδο. Έτσι, πιστεύουμε πως απευθύνεται τόσο στους εκπαιδευτικούς που θα θελήσουν να ασχοληθούν μαζί του στην τάξη, ώστε να έχουν την ευκαιρία να συγκροτήσουν τις δικές τους προτάσεις, πέρα από τις προτεινόμενες σε αυτό το εκπαιδευτικό πρόγραμμα, αλλά και σε όσους, πέρα απ’ αυτούς, θα θελήσουν να ασχοληθούν με την προσωπικότητα και το έργο του Γ. Σαραντάρη.
Το δεύτερο μέρος του υλικού που περιλαμβάνεται σ’ αυτή την ιστοσελίδα αποτελεί μία πρόταση για τη σχολική πράξη. Είναι ένα σύνολο εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων που καλύπτουν τις απαραίτητες πτυχές της μελέτης του Γ.Σ., την εποχή του, τη ζωή και την προσωπικότητα και τα χαρακτηριστικά του ποιητικού του έργου. Οι περισσότερες από αυτές εφαρμόστηκαν στο πλαίσιο της δράσης μας, με όλες ασφαλώς τις δυσκολίες και τους περιορισμούς που προέκυπταν από το χρόνο και την πρώτη πιλοτική εφαρμογή του. Οι περισσότερες από αυτές πιστεύουμε ότι μπορούν να εφαρμοστούν, αυτούσιες ή τροποποιημένες, και σε μαθητές μεγαλύτερων τάξεων. Περιλαμβάνονται επίσης οι αντίστοιχες εργασίες των μαθητών, οι οποίες δίνουν και ένα μέτρο της επιτυχίας της εφαρμογής τους στην πράξη.
Στο σχεδιασμό της δράσης η κάθε σχολική μονάδα ανέλαβε την εκπόνηση ενός μέρους του εν λόγω διδακτικού υλικού και ακολούθησε η ανταλλαγή και η αξιοποίησή του και από τα τρία σχολεία, με έμφαση στον τομέα που το κάθε σχολείο είχε αναλάβει. Στην πορεία της δράσης, ο αρχικός σχεδιασμός τροποποιήθηκε ανάλογα με την ανταπόκριση ή τις κατευθύνσεις που έδωσαν τα ίδια τα παιδιά.
Σε κάθε περίπτωση, πέρα από τη δική μας πρόταση και την κατάθεση της δικής μας εμπειρίας, θεωρούμε ότι τέτοια εγχειρήματα είναι «ανοιχτά», και μπορούν να τροποποιηθούν στη διδακτική πράξη από τον εκάστοτε διδάσκοντα, ο οποίος είναι πάντα ο κατεξοχήν αρμόδιος να εκτιμήσει τις ιδιαιτερότητες, τις ανάγκες, τα ενδιαφέροντα των μαθητών του, αλλά και να δώσει έμφαση στους δικούς του διδακτικούς στόχους, ανάλογα και με την προσωπική του κρίση και τα ενδιαφέροντα.
2ο Π. Πειραματικό Γυμνάσιο Αθηνών
Ξένη Σκαρτσή, ΠΕ02, Ph.D, Γενική Συντονίστρια του Έργου
Θεοδώρα Πανοπούλου, ΠΕ02, ΜΑ
Συνεργαζόμενοι εκπαιδευτικοί:
Ειρήνη Μαρματσούρη, ΠΕ05, Ph.D,
Φραντσέσκα Μανούσου, ΠΕ05, Ph.D,
Ερμιόνη Παυλάκη, ΠΕ07, ΜΑ,
Ιωάννα Κυνηγού, ΠΕ06, Ph.D,
Άρτεμις Στούμπα, ΠΕ19, Ph.D,
Ευαγγελία Δημουλά, ΠΕ19, Ph.D
Π. Πειραματικό Γυμνάσιο Ευαγγελικής Σχολής Σμύρνης
Τόνια Καφετζάκη, ΠΕ02, Ph.D
Δώρα Μέντη, ΠΕ02, Ph.D Π.
Πειραματικό Γυμνάσιο Ιωνιδείου Σχολής Πειραιά
Μιχάλης Άνθης, ΠΕ02, Ph.D
Κατερίνα Φασόη, ΠΕ02, DEA
Γιάννης Παραράς, ΠΕ02, Ph.D